H Συναισθηματική Νοημοσυνη στην Παιδεία

Αντιγραφω από το εξαιρετικό μπλογκ της Ευτοπίας (http://kalipoli.pblogs.gr/)

Ο σκοπός της Πολιτειακής Παιδείας, είναι να μεταδώσει αφ΄ενός έννοιες- γνώσεις για το δημοκρατικό πολίτευμα, τους θεσμούς, τη λειτουργία της πολιτείας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον κ.λ.π και αφ'ετέρου αξίες, αρχές και στάσεις ζωής. Οι έννοιες, οι γνώσεις, οι αξίες και οι αρχές απευθύνονται στο γνωστικό μέρος του εγκεφάλου. Αν δεν εμπεδωθούν στον συναισθηματικό εγκέφαλο με την ανάπτυξη των αντίστοιχων συναισθηματικών δεξιοτήτων θα μείνουν νεκρό γράμμα. Η αποστολή της Συναισθηματικής Αγωγής είναι ακριβώς αυτή, να γεφυρώσει τη θεωρία με την πράξη!

Βεβαίως, επιτρέψτε μου να επισημάνω, ότι κάθε διδασκαλία που δεν συνοδεύεται από ζωντανά κοινωνικά παραδείγματα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία! Διδάσκουμε τη δημοκρατία, αλλά θα πρέπει να γίνουν εκείνες οι συνταγματικές αλλαγές, που θα καταστήσουν πραγματικά δημοκρατικό και συμμετοχικό το πολίτευμά μας. Μόνο έτσι θα αντιστραφεί το κλίμα απαξίωσης προς την πολιτική. Η υποκρισία και η ξύλινη γλώσσα καθιστούν αναξιόπιστα τα κηρύγματα προς τους νέους.

Όπως λέει και ο Δημόκριτος : "Πολλοί δρώντες τα αίσχιστα, λόγους τους αρίστους ασκέουσι". Διδάσκουμε τα άριστα, ενώ πράττουμε τα χείριστα. Αυτά όμως είναι μεγάλα ζητήματα που ξεφεύγουν από το θέμα της δικής μου παρουσίασης και ελπίζω άλλοι πιο ειδικοί να τα αναλύσουν επαρκώς.

Το πρόγραμμα της Επιστήμης του Εαυτού , (Self-Science), που στοχεύει στην ανάπτυξη των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων, εφαρμόζεται στην εκπαίδευση στις ΗΠΑ , αλλά και σε εκατοντάδες χώρες παγκοσμίως από το 1978. Πολύ πριν την έκδοση δηλαδή της "Συναισθηματικής Νοημοσύνης", του παγκοσμίου μπεστ σέλερ του Daniel Goleman (1995 στις ΗΠΑ, 1997,στην Ελλάδα). Παράλληλα έχουν αναπτυχθεί και άλλα προγράμματα ανάπτυξης συναιθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης, όπως το πρόγραμμα για τη Βελτίωση της Κοινωνικής Αυτεπίγνωσης των Maurice Elias και J.Clabby, και το πρόγραμμα Κοινωνικής Ανάπτυξης του Σηάτλ .

Η ακαδημαϊκή ευφυϊα δεν έχει και πολλή σχέση με τη συναισθηματική ζωή και την επαγγελματική επιτυχία. Άνθρωποι με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορεί να χειρίζονται εντυπωσιακά άστοχα την προσωπική τους ζωή. Όμως τα σχολεία μας συνεχίζουν να εστιάζουν την προσοχή στις ακαδημαϊκές δεξιότητες, αγνοώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη, ένα σύνολο διακριτικών στοιχείων - μερικοί θα το αποκαλούσαν χαρακτήρα - που επίσης έχει απεριόριστη σημασία για το προσωπικό μας πεπρωμένο. Η συναισθηματική σφαίρα είναι ένα πεδίο το οποίο, όσο και τα μαθηματικά ή η ανάγνωση, μπορεί να χειριστεί κανείς με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα, και απαιτεί το δικό της μοναδικό σύνολο ικανοτήτων. Το συναισθηματικό ταλέντο είναι μια μετα-ικανότητα που καθορίζει πόσο καλά μπορούμε να χειριστούμε οποιαδήποτε ικανότητα διαθέτουμε, ακόμα και την ακατέργαστη ευφυϊα (raw intellect). Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική τους ζωή, δίνουν εσωτερικές μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά προσανατολισμένη εργασία και καθαρή σκέψη. Οι άνθρωποι με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν. Σε αντίθεση με το ΔΝ, που έχει γνωρίσει κοντά στα εκατό χρόνια έρευνες πάνω σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, η συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence, EQ) είναι μια σχετικά νέα έννοια. Από τα δεδομένα προκύπτει ότι μπορεί να είναι εξίσου και μερικές φορές πιο σημαντική από το ΔΝ. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια δεξιοτεχνία, μια ικανότητα που επηρεάζει βαθύτατα όλες τις άλλες ικανότητες είτε διευκολύνοντας είτε παρεμποδίζοντάς τες. Ενώ ο ΔΝ, όπως αποδεικνύουν σχετικές έρευνες, δεν μπορεί να μεταβληθεί σημαντικά από την εμπειρία ή την αγωγή, καίριες συναισθηματικές ικανότητες μπορούν πράγματι να διδαχθούν και να βελτιωθούν στα παιδιά - αν βέβαια μπούμε στον κόπο να τις διδάξουμε.

Τα βασικά συστατικά της συναισθηματικής αγωγής, που πρέπει να διδάσκονται στους νέους είναι :

ΑΥΤΟΕΠΙΓΝΩΣΗ :

Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «μεταγνώση» για να αναφερθούν στην αντίληψη της διαδικασίας της σκέψης, καθώς και τον όρο «μετασυναίσθημα» για να υποδηλώσουν την αντίληψη των συναισθημάτων του ατόμου. Ο συγγραφέας της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης» Daniel Goleman, προτιμά τον όρο αυτοεπίγνωση, με την έννοια της συνεχούς προσοχής του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις. Σ' αυτήν την επίγνωση ο νους παρατηρεί και διερευνά την ίδια την εμπειρία, η οποία συμπεριλαμβάνει το συναίσθημα. ( Νους ορά και Νους ακούει, κατά τον Αριστοτέλη). Η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται - είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μας αφήνει στο έλεός τους.

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ:

Ιδιαίτερα των αρνητικών : θυμού, φόβου, θλίψης, άγχους.

Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας ,αλλά όχι να τα καταπιέζουμε, είναι μια ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Ίσως να μην υπάρχει πιο ουσιαστική ψυχολογική δεξιότητα από τις αντίσταση στις παρορμήσεις. Βρίσκεται στη ρίζα κάθε συγκινησιακού αυτοελέγχου, από τη στιγμή που όλες οι συγκινήσεις, από την ίδια τους τη φύση, οδηγούν στη μια ή στην άλλη παρόρμηση για δράση (συν+κίνηση). Η ικανότητα να αντισταθούμε σ' αυτήν την παρόρμηση για δράση, να κατασιγάσουμε την αρχόμενη κίνηση, πιθανότατα μεταφράζεται, στο επίπεδο της λειτουργίας του εγκεφάλου, σε αναστολή των μεταιχμιακών σημάτων στον κινητικό φλοιό. Έτσι η ικανότητα χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας συνεισφέρει ουσιαστικά στο διανοητικό δυναμικό, επειδή μας υποχρεώνει να παραμένουμε στο στόχο μας, να χαλιναγωγούμε την προσοχή μας και να συγκεντρωνόμαστε στο συγκεκριμένο αντικείμενό μας Η συναισθηματική αυτορρύθμιση είναι η ικανότητα να αρνούμαστε την παρόρμηση με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση ενός σκοπού είτε πρόκειται για τη λύση μιας εξίσωσης είτε την κατάρριψη ενός ρεκόρ. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια κρίσιμων στιγμών στη ζωή μας, όπως εξετάσεις, παρατηρούμε μεγάλο αριθμό ανησυχητικών σκέψεων. Όμως τα νοητικά αποθέματα που καταναλίσκονται σε μια γνωσιακή διεργασία - την ανησυχία - απλώς ελαττώνουν τα αποθέματα που διατίθενται για την επεξεργασία άλλων πμηροφοριών.Αν κατατρυχόμαστε από την ανησυχία της αποτυχίας, η προσοχή μας παύει να στρέφεται στην εξεύρεση των απαντήσεων. Οι ανησυχίες μας αυτοεκπληρώνονται και μας ωθούν προς την ίδια την καταστροφή που προφητεύουν. Οι άνθρωποι που είναι ικανοί να χαλιναγωγούν τα αισθήματά τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν το προληπτικό άγχος για να προτρέψουν τον εαυτό τους να προετοιμαστεί περισσότερο. Οι καλές διαθέσεις βελτιώνουν την ικανότητα της ευέλικτης και πιο σύνθετης σκέψης, κάνοντας κατά συνέπεια ευκολότερη την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα είτε πνευματικά είτε διαπροσωπικά. Επίσης το να ελπίζει κανείς σημαίνει ότι δεν υποχωρεί στο άγχος που τον συντρίβει, δεν υιοθετεί ηττοπαθή στάση ούτε καταβάλλεται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες προκλήσεις ή εμπόδια.

ΑΥΤΟΑΠΟΔΟΧΗ-ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ :

Αναγνώριση των δυνατών και αδύνατων σημείων. Όσο λιγότερη η αυτεπίγνωση τόσο πιο σημαντική είναι η γνώμη των άλλων. Κατά συνέπεια το άτομο προσαρμόζει συνεχώς τη συμπεριφορά του στις διαφορετικές εικόνες που του καθρεφτίζει το περιβάλλον και έτσι τελικά οδηγείται σε πλήρη σύγχυση και άγνοια του πραγματικού εαυτού.

Ο Άλμπερτ Μπαντούρα, συνοψίζει: «οι πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ικανότητές τους έχουν μια βαθιά επίδραση σ' αυτές τις ικανότητες. Η ικανότητα δεν είναι μια σταθερή ιδιότητα. Υπάρχει τεράστια ποικιλία στον τρόπο δράσης. Οι άνθρωποι που έχουν την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας συνέρχονται από τις αποτυχίες. Προσεγγίζουν τα πράγματα με στόχο να τα αντιμετωπίσουν και όχι να στενοχωρηθούν με το τι μπορεί να πάει στραβά». Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια είχε κάνει μελέτες με τους αθλητές της Ολυμπιακής ομάδας κολύμβησης των ΗΠΑ. Ο Σέλιγκμαν ορίζει την αισιοδοξία ως τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επεξηγούν στον εαυτό τους τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν ότι η αποτυχία οφείλεται σε κάτι που μπορεί ν' αλλάξει, ώστε την επόμενη φορά να πετύχουν, ενώ οι απαισιόδοξοι θεωρούν την αποτυχία ως μομφή και την ανάγουν σε διαρκές χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, το οποίοι είναι ανίκανοι ν' αλλάξουν. Με δεδομένο επίπεδο ευφυίας, η πρακτική επίδοση είναι μια συνισταμένη όχι μόνο του ταλέντου αλλά και της ικανότητας ν' αντέχει κανείς στην ήττα.

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ:

Να κατανοείς τα συναισθήματα των άλλων και να μπορείς να μπαίνεις στη θέση τους. Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τους άλλους ανθρώπους: τι τους παρακινεί, πώς εργάζονται και πώς εμείς θα εργαστούμε σε αγαστή σύμπνοια μαζί τους. Πετυχημένοι πωλητές, πολιτικοί, δάσκαλοι, κλινικοί επαγγελματίες της υγείας και θρησκευτικοί ηγέτες είναι, χωρίς αμφιβολία, άτομα με υψηλό βαθμό διαπροσωπικής νοημοσύνης. Συμπληρωματικά, ο πυρήνας της διαπροσωπικής νοημοσύνης περιλαμβάνει «την ικανότητα του ανθρώπου να διακρίνει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις διαθέσεις, στην ψυχοσύνθεση, στα κίνητρα και στις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων». Μια ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή επικοινωνία , τη εδραίωση εμπιστοσύνης στις στις ανθρώπινες σχέσεις και συνεπώς τη ρήξη της μοναξιάς και της απομόνωσης. Εξ άλλου συμβάλλει αποφασιστικά στην ομαδική συνεργασία, στον αμοιβαίο σεβασμό, τη λύση των συγκρούσεων και στη σωστή διεκδίκηση, χωρίς θυμό και παθητικότητα.

Η γνώση και διαχείριση αυτού του ιδιαίτερα σημαντικού συνόλου συναισθηματικών ικανοτήτων, που παρουσιάσαμε θεωρούμε ότι, πέρα από την προετοιμασία ολοκληρωμένων νέων πολιτών, βοηθάει σημαντικά στην αποτελεσματική επικοινωνία εκπαιδευτικών και μαθητών και στη δημιουργία ενός θετικού, ανοικτού και υποστηρικτικού κλίματος μάθησης .